ایالات متحده و ایران اخیراً پیرامون ازسرگیری مذاکرات برجام مواضع خود را بیان  کرده و شرایطی را برای یکدیگر گذاشتند به گونه ای که جنگ لفظی بین دو طرف شدت گرفته است.

هر دو طرف امیدوارند که طرف مقابل اولین گام را بردارد؛ ایالات متحده از ایران خواسته دوباره به تعهدات برجام بازگردد و از سوی دیگر ایران از ایالات متحده می خواهد بی درنگ تحریم ها را لغو کند.

«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران اول فوریه (13 بهمن) در مصاحبه با سی ان ان پیشنهاد کرد اتحادیه اروپا وظیفه میانجیگری و هماهنگی بین ایران و آمریکا را انجام دهد تا "به طور همزمان" به  شرایط یکدیگر پاسخ دهند. در پی این مصاحبه، ظریف 14 بهمن در صفحه توئیتر خود نوشت: «ایالات متحده از برجام خارج شد و آن را نقض کرد. اما ایران تنها اقدامات جبرانی انجام داد. آمریکا باید به پایبندی کامل بازگردد. ایران سپس فورا از اقدامات جبرانی خود باز خواهد گشت.»

اتحادیه اروپا در پاسخ به پیشنهاد ظریف واکنشی نشان نداده است. «ند پرایس» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در اولین کنفرانس مطبوعاتی خود پیشهاد ظریف را به صورت ضمنی رد کرد و گفت کاخ سفید پیش از رایزنی و گفتگو با کنگره و کشورهای متحد خود، با ایران تماس نخواهد گرفت.

«آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه ایالات متحده هفته جاری در مصاحبه با شبکه NBC گفت حتی اگر ایالات متحده و ایران تصمیم بگیرند به توافق هسته ای ایران بازگردند، روند کار سریع نخواهد بود.

موضوع هسته ای ایران در حال حاضر به مرحله حساسی رسیده است. مجلس شورای اسلامی اخیراً "قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران" را به تصویب رساند. در پی  این قانون دولت ایران اعلام کرد که تولید اورانیوم غنی شده 20 درصدی را از سر گرفته است. این اقدام بخشی از کاهش گام به گام تعهدات برجامی تلقی می شود که نگرانی های شدیدی را در اتحادیه اروپا به دنبال داشته است.

اختلافات فعلی بین ایالات متحده و ایران ظاهرا این است که چه کشوری گام اول را بر می دارد، اما حقیقتا کلید حل این مشکل در دست ایالات متحده است.

این مساله روشن است که کاهش تدریجی تعهدات برجامی ایران واکنشی بجا به خروج یکجانبه ایالات متحده از توافق هسته ای است.

اقدامات ایران مطابق با مفاد برجام در صورت عدم اجرای تعهدات طرف متقابل انجام شده است. علاوه بر این، ایران بارها بر قابل بازگشت بودن فعالیت های هسته ای خود در صورت اجرای تعهدات طرف مقابل، تاکید کرده است.

در حقیقت، تفاوت خواسته های اصلی آمریکا و ایران در موضوع برجام، عامل اصلی "تعارف" دو طرف محسوب می شود؛ ایالات متحده در حال حاضر بیشتر به برنامه موشکی ایران اهمیت می دهد، در حالی که خواست فوری ایران لغو تحریم هاست.

«جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور آمریکا اخیراً گفته که پیش شرط بازگشت دولت بایدن به توافق هسته ای ایران، گنجاندن برنامه موشکی ایران در دستور کار مذاکرات دو کشور است. اما «حسن روحانی» رئیس جمهور ایران  به روشنی خاطر نشان کرد که دیگر جایی برای مذاکره درباره برنامه موشکی ایران وجود ندارد و تهران هیچ شرط جدیدی را که ایالات متحده برای بازگشت به برجام  پیشنهاد کند، نمی پذیرد.

تحلیلگران بر این باورند برای به رسمیت شناخته شدن و اجرای موثر توافق هسته ای ایران، علاوه بر مشارکت ایران و گروه  1+5، این توافقنامه باید مورد پشتیبانی کشورهای منطقه از جمله اسرائیل و عربستان سعودی قرار گیرد.

«امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه چندی پیش اظهار داشت که هرگونه مذاکره جدید درباره توافق جامع مسئله هسته ای ایران بسیار سختگیرانه خواهد بود و عربستان سعودی باید در این روند حضور داشته باشد.

 البته این سخن ماکرون با واکنش شدید ایران همراه بود و «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت: برجام یک توافق چندجانبه بین المللی است که توسط قطعنامه 2231 شورای امنیت تایید و تثبیت شده، و به هیچ وجه قابل مذاکره مجدد نیست و طرف های آن هم مشخص و غیر قابل تغییر هستند.

از سوی دیگر «پیتر استانو» سخنگوی اتحادیه اروپا روز دوشنبه در واکنش به اظهارات اخیر رئیس‌جمهور فرانسه که خواستار حضور عربستان در مذاکرات مرتبط با برجام شده بود، تأکید کرد که این اظهارات ارتباطی با سیاست‌های مشترک اتحادیه اروپا ندارد.

 به گفته رسانه های سعودی، ماکرون در اواسط ماه فوریه از عربستان دیدار خواهد کرد و موضوع هسته ای ایران یکی از محورهای مهم سفرش به ریاض خواهد بود.

چین همواره به طور سازنده در مذاکرات و میانجیگری در مورد مسئله هسته ای ایران مشارکت داشته است.

«وانگ یی» عضو شورای دولتی و وزیر خارجه چین در ماه های قبل برای برون رفت از بن بست فعلی، ایجاد یک بستر گفتگوی چندجانبه ویژه در منطقه خلیج فارس را پیشنهاد کرد تا روند گفتگوی فراگیر شروع شود و دسترسی به توافق مداوم در مورد مسائل امنیتی منطقه تحقق یابد. پیشنهاد چین با لحاظ نگرانی های منطقی امنیتی همه طرف ها انگیزه سیاسی را در حل و فصل دیپلماتیک مسئله هسته ای ایران تزریق کرده و در گام اولیه  پاسخ های مثبتی را دریافت کرده است.

اگرچه حل و فصل موضوع هسته ای ایران به یکی از اولویت های دولت جدید آمریکا تبدیل شده و همچنین یکی از دغدغه های مهم دولت ایران است، اما به دلیل عدم اعتماد سیاسی متقابل طولانی مدت میان تهران و واشنگتن، برداشتن گام نخست از سوی طرفین بعید به نظر می رسد و در صورت وجود تمایل سیاسی برای حل موضوع از سرگیری مذاکرات مربوط به توافق هسته ای طولانی و دشوارتر از قبل خواهد بود.

برای تضمین بازگشت همزمان دو طرف به برجام، ممکن است ورود اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ کننده یک عامل اصلی در مدیریت بحران و بازسازی اعتماد متقابل محسوب شود.