خاورمیانه و افغانستان هیچگاه رنگ صلح و آرامش را به خود ندیده است. سال 2021 شاهد رویدادهای کلیدی در این منطقه بود و توجه جهانیان را به خود جلب کرد.

اول از همه، سه انتخابات مهم برگزار شد. اسرائیل در ماه مارس چهارمین انتخابات پارلمانی در ظرف دو سال را برگزار کرد. با اینکه حزب «لیکود» موفق شد تا بیشترین کرسی‌ها را بدست آورد اما نتانیاهو نتوانست یک دولت ائتلافی جدید تشکل دهد و نخست وزیری 15 ساله وی به پایان رسید. روند تشکیل ائتلاف،‌ اقدامی اساسی در برکناری نتانیاهو بود و منجر به در کنار هم قرار گرفتن احزاب راستگرا و چپگرای یهودی و همچنین برای نخستین بار یک حزب عربی شد. پیش از این، کابینه اسرائیل اعضای عرب داشت اما هیچگاه احزاب عربی در شکل گیری آن دخیل نبودند.

نکته مهم این است با وجود آنکه دوران نتانیاهو به پایان رسید اما سیاست خارجی اسرائیل تغییری نکرد

انتخابات ریاست جمهوری ایران که در ماه ژوئن (خرداد) برگزار شد بیشترین توجه را در جهان به خود جلب کرد. «سیدابراهیم رئیسی» پیروز میدان انتخابات عموما به عنوان محتمل‌ترین جانشین رهبر کنونی ایران محسوب می‌شود.

باید به این نکته توجه  داشت طی دو سال گذشته، «آیت الله علی خامنه‌ای» رهبر عالی ایران (که 32 سال از روی کار آمدنش می‌گذرد) چندین تصمیم مهم اتخاذ کرده که گفته می‌شود برای ثبات سیاسی کشور سودمند است؛ او فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تغییر داد و به چینش مجدد جایگاه برخی چهره‌های سیاسی مهم پرداخته است.

منصفانه است اگر بگوییم انتخابات ریاست جمهوری 2021 (خرداد 1400) شرایط را برای جانشینی آیت الله خامنه‌ای هموار کرد و بنا بر این ثبات داخلی ایران را تضمین نمود.

موضوع مهم دیگر نتایج برگزاری انتخابات پارلمانی ماه اکتبر در عراق بود. ائتلاف به رهبری «مقتدا الصدر» رهبر ملی گرای شیعی، بزرگترین حزب برنده در پارلمان شد و امتیاز تشکیل دولت را از آن خود کرد. در عین حال گروه‌های دیگر شیعیِ وابسته به ایران شمار قابل توجهی از کرسی‌های خود را در پارلمان از دست دادند.

صدر یک رهبر مذهبیِ تندرویِ ضدآمریکایی و همچنین شدیدا مخالف مداخله ایران در امور داخلی عراق است. به قدرت رسیدن او یک پیروزی برای جریان ملی گرای عراق محسوب می‌شود اما به سختی می‌توان گفت خبر خوبی برای ایران باشد.

ترکیه کنترل خود بر نوار مرزی شمال سوریه را تقویت کرده و حضور نظامی در شمال عراق را نیز ارتقا بخشیده است. به دلیل به چالش کشیده شدن مرزهای بین‌المللی در خاورمیانه (که پس از جنگ جهانی اول ترسیم شده بود) آن هم به دلیل تنش میان ترکیه و کردها، چشم انداز سیاسی منطقه حالا تقریبا نامشخص و مبهم است. «شورای همکاری کشورهای ترک زبان» به رهبری ترکیه امسال نام خود را به «سازمان کشورهای ترک» تغییر داد و به این ترتیب توسعه با ثبات یک کشور آسیای غربی به عنوان یک دولت ترک را القا کرد.

اما این سازمان همچنین به شکل واضحی پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل را به انحصاری کردن امور بین‌المللی متهم کرد. این چیزی است که ما باید به آن توجه داشته باشیم.

علاوه بر این، خروج عجولانه نیروهای آمریکا و ناتو از افغانستان باعث فروپاشیِ فوری دولت افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت شد. این نیز یکی از رویدادهای مهم تاریخی در سال 2021 بود که جهان را شوکه کرد.

افغانستان تنها کشور در جهان است که تقریبا همه نوع نظام‌های سیاسی را تجربه کرده؛ از پادشاهی مشروطه، جمهوری فراحزبی،‌ سوسیالیسم به سبک شوروی، امارت اسلامی  تا جمهوری دموکراتیک به سبک غربی را تجربه کرده اما هیچکدام برایش سودمند نبوده است.

با توجه به آنچه طالبان انجام داده بود از نظر بسیاری بازگشتش به قدرت در واقع احیای همان نظامی است که دو دهه قبل برپا کرده بود. اما این بار قصد دارد با ظهور مجددش در عرصه قدرت، وعده‌هایی را به جامعه جهانی درباره تغییر سیاست‌های قبلی‌اش بدهد.

اولویت مهمِ امروز کمک به افغانستان برای گذر از وضعیت دشوار کنونی است. چهار دهه گذشته است و هیچ ثباتی در این کشور حاصل نشده و در عوض رشد جمعیت سه برابر شده است. وابستگی افغانستان به مواد غذایی وارداتی نزدیک به 50 درصد است. در دورانی که این کشور از نظر مالی تحت حمایت شوری سابق یا ایالات متحده قرار داشت،‌ دو سوم بودجه دولت با کمک‌های خارجی تامین می‌شد. حالا با خروج نیروهای خارجی، آمریکا و ناتو نیز کمک مالی خود را قطع کرده‌اند و کشوری را بر جای گذاشته‌اند که از عهده نیازهای فوری غذایی و سوختی خود بر نمی‌آید. به همین دلیل اگر کمک‌های اضطراری جامعه جهانی انجام نگیرد، وقوع یک فاجعه انسانی چندان بعید نخواهد بود.