پیشنهاد " یک کمربند یک جاده"   رویشی نو از ریشه ای کهن

ایران یکی از کشورهایی است که از حدود دو هزار سال قبل روابط تجاری و فرهنگی خود را با کشور چین اغاز کرده است. هر چند نام جاده ی ابریشم اولین بار توسط جغرافی دان آلمانی فردیناند ریختوفن در سال 1877 میلادی به مجموعه راه های بازرگانی اطلاق شد که از مرکز چین آغاز می شدند و پس از گذشتن از آسیای مرکزی و ایران به سمت اروپا امتداد می یافتند اما جاده های این شبکه، قرن ها قبل توسط بازرگانان ایرانی و عرب برای انتقال کالاهای چینی همچون ابریشم، چای، ظروف چینی و هزاران کالای دیگر به نقاط دور دست در غرب دنیا مورد استفاده ی گسترده قرار گرفته بود.

چین پس از دوران مائو که به طور عمده بر استقلال چین در برابر قدرت های غربی خصوصاً روسیه و امریکا تأکید داشت، شاهد دوران توسعه ی اجتماعی و قدرت اقتصادی و تجاری در دوران دنگ شیائو پینگ بود که به پدر اصلاحات چین معروف است. به عقیده ی برخی کارشناسان، راهکارهای رئیس جمهور فعلی چین، از جهات بسیاری به سیاست های دنگ شیائو پینگ شباهت دارد با این تفاوت که شی جین پینگ به منفعت اقتصادی چین در کل دنیا توجه خاصی نشان داده و به همین دلیل در سال های اخیر به برقراری روابط دیپلماتیک با سایر کشورها نگاه ویژه ای داشته است. به عقیده ی شی جین پینگ، جاده ی ابریشم باستانی میراث کل بشریت بوده و همکاری، صلح، آزادی، فراگیری، آموزش متقابل و منافع مشترک در روح آن نهفته است. حال پس از گذشت نزدیک به دو هزار سال، بار دیگر چین با توان و ظرفیت بی نظیری عزم خود را برای احیای این جاده ی باستانی جزم کرده و یکی از طرح های کلان و مبتکرانه تجاری و اقتصادی در سال های اخیر تحت عنوان" یک کمربند یک جاده" را مطرح نموده است.

در ماه اکتبر سال 2013 رئیس جمهور چین پیشنهاد ساخت « کمربند اقتصادی جاده ابریشم» و «جاده ابریشم دریایی قرن 21» (یک کمربند یک جاده) را مطرح کرد. مراد از "کمربند" شبکه ای از جاده ها، خطوط آهن، لوله های نفت و گاز و پروژه های زیر ساختی دیگری است که از شهر شی ان در قسمت مرکزی چین آغاز شده و با گذشتن از آسیای میانه به مناطقی چون مسکو، روتردام و ونیز می رسد و "جاده" اشاره به شبکه ای از بنادر طراحی شده و دیگر پروژه های زیرساختی ساحلی دارد که جنوب و جنوب شرق آسیا را به شرق آفریقا و شمال دریای مدیترانه متصل می سازد. ولی این طرح تازه بسیار فراتر از ساخت زیربناها بوده و هدف آن احیاء جاده ی ابریشم باستانی با تکیه برایجاد همکاری های جدید اقتصادی بر اساس اصول " آزاد اندیشی، اعتدال و منافع مشترک" در منطقه بوده و درتلاش است درهم بافتگی مالی و استفاده از ارز رایج چین توسط کشورهای خارجی را به پیش برده و یک "جاده ی ابریشم اطلاعاتی" که شبکه های منطقه ای فن آوری اطلاعات و ارتباطات را به هم پیوند می دهد ایجاد کند و موانع تجارت و سرمایه گذاری فرامرزی در منطقه را برطرف نماید.

این طرح گویای ظرفیت و توان اقتصادی فزاینده ی چین و قصد دولت شی جین پینگ برای به کار گیری ظرفیت های موجود در خارج از مرزهای خود بوده و می تواند نقش سازنده ای در توسعه و رشد اقتصادی منطقه ایفا کند. همکاری در این طرح نوعی همکاری عملی است که توان همکاری های تجاری کشورهای در حال رشد واقع در مسیر جاده ابریشم را تقویت می کند. در ابعاد گسترده تر این طرح با ایجاد همگرایی بین کشورهای واقع در مسیر می تواند نقش مهمی در کاهش فرصت ها و انگیزه های جنبش های افراط گرایانه و تروریستی ایفا کند.

این طرح 65 کشور را در مسیر زمینی و دریایی در مناطق آسیا، خاور میانه، اروپا و شمال آفریقا در بر می گیرد که از این میان، 20 کشور پایه های اصلی و دارای اولویت و ظرفیت در مسیر جاده ی ابریشم هستند و ایران در میان این 20 کشور قرار می گیرد. از آنجایی که ایران یکی از قدرت های مهم و باثبات در منطقه است، این طرح می تواند نقش ایران را در ارتباطات و همکاری های دو جانبه با چین تقویت کند و این همکاری ها می تواند در توسعه ی مشترک منطقه ی آسیا و ایجاد ارتباط میان کشورها سودمند باشد. روابط میان ایران و چین راهبردی و بر اساس برنامه ای همه جانبه و دراز مدت طراحی شده است. روابط اقتصادی و تجاری با ایران همواره برای چین سودمند بوده و چین رویکردی مثبت به گسترش همکاری های اقتصادی با ایران داشته است. بی شک برجام گامی موثر در جهت گسترش روابط سیاسی و به تبع آن اقتصادی در ایران به حساب می آید. چین به دنبال سرمایه گذاری و توسعه ی بازارهای خارجی خود و ایران نیز نیازمند پیاده سازی برنامه های توسعه ی سریع اقتصادی و رفاه اجتماعی است، لذا نقش موثر چین در اقتصاد پسا برجام ایران غیر قابل انکار می باشد.

چین در راستای تلاش های خود به منظور جهانی شدن، به تقویت همکاری ها و حمایت از کشورها به منظور تحقق سود متقابل و برد- برد پرداخته است، گفتنی است در تحقق اهداف طرح راهبردی "یک کمربند یک جاده" چین باید به جلب اعتماد مردم بخش های مختلف جهان در خصوص کسب منافع عمومی در تجارت آزاد جهانی توجه ویژه ای معطوف دارد.

در حال حاضر قدرت در حال انتقال از غرب به شرق بوده و چین هم اکنون شریک تجاری بسیاری از کشورهای جهان من جمله ایران است، به ویژه بعد از لغو تحریم های ایران، روابط تجاری ایران و چین تا حد قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. در چنین فضایی ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه ی خود در مسیر جاده ی ابریشم جدید، برای تقویت همکاری با کشور چین در طرح "یک کمربند، یک جاده" نیازمند استحکام بخشی به پایه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و مردمی داخلی خود خواهد بود.

پیشنهاد کمربند و جاده می تواند با تقویت صلح و توسعه ی همکاری های مشترک میان کشورهای مسیر، فرصت های بی شمار شغلی در داخل و خارج از مرزهای ایران فراهم آورد. هر چند منتقدان سیاست های چین نسبت به نقش و نفوذ فزاینده ی زبان و فرهنگ چین در سایر کشورها که به طور عمده توسط ایجاد مؤسسات کنفوسیوس در بسیاری از دانشگاه های جهان پیگیری می شود نظر مساعدی ندارند ولی در حال حاضر آموزش زبان چینی در ایران نیز گسترش یافته و تقویت این آموزش ها در راستای تأمین منابع نیروی انسانی جهت تعمیق همکاری های مشترک از اهمیت خاصی برخوردار است.

چین با طرح کمربند و جاده و تلاش برای تحقق اهداف این طرح، همزمان با توسعه ی داخلی خود به توسعه ی مشترک با سایر کشورها پرداخته و تا کنون بیش از 100 کشور دنیا حمایت خود از این طرح را اعلام کرده اند. چین در جریان اجرای این طرح با در اختیار قرار دادن تازه ترین فن آوری ها، اعطای وام و سرمایه گذاری ها، حسن نیت خود را نشان داده و بعد جدیدی برای رشد اقتصادی جهان فراهم خواهد کرد.

علی رغم تأکید چین بر ظرفیت برد- برد این ابتکار، طبیعتاً بسیاری از کشورهای آسیایی و غیر آسیایی ( از جمله آمریکا ) نسبت به اثرات جغرافیای سیاسی کمربند و جاده نگرانی هایی دارند و آن را "پروژه ای برای تسخیر جهان" می دانند. استرالیا پیشنهاد پکن مبنی بر تأیید این برنامه را نپذیرفته است، روسیه نگران اوج گیری قدرت سیاسی چین در منطقه ی آسیای مرکزی است که زمانی محل استیلای قدرت روسیه بود، هند نیز به دلیل این که یکی از پروژه های اصلی این راهبرد از منطقه ی تحت سلطه ی پاکستان در کشمیر که مورد منازعه ی هند و پاکستان است می گذرد احساس نارضایتی کرده است. همچنین برخی از کارشناسان حوزه ی سیاسی اقدام چین در ایجاد جاده ابریشم جدید با چنین وسعتی را نوعی مداخله در نظم نوین جهانی می دانند.

هر چند این ابتکار نقش مهمی در غنی سازی مردم و ملت هایی که در مسیر این جاده قرار دارند ایفا می کند و می تواند راهی برای ارتقاء توان اقتصادی این ملت ها باشد ولی احتمال دارد "تنها" راه و یا "بهترین" راه نباشد. همچنین وجود ابهاماتی در این طرح به دلیل مشترک بودن پروژه ها با سایر ملت هاست که طبعاً چین به تنهایی نمی تواند نقش کاملاً تبیین کننده ای داشته باشد و نقش سایر دولت ها نیز نباید نادیده گرفته شود. با این وجود طرح "یک کمربند یک جاده" می تواند نقش مهمی در توسعه جهانی و مناسبات میان کشورها ایفا کند و به این دلیل ایران در نظر دارد تمام تلاش، همکاری و توان خود را برای اجرای بهتر و کامل تر این طرح به کار گیرد.

دکتر الهام سادات میزانیا

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی